نقشه ذهنی و کاربردهای آن

شاید باور کردنش کمی دشوار باشد ولی با استفاده از نقشه ذهنی، شرکت بوئینگ در سال ۱۹۹۳، ۱۱ میلیون دلار صرفه‌جویی کرد. این نقشه ذهنی ۶ متر طول داشته است. همچنین ۸ هفته استفاده از نقشه ذهنی در یک دانشگاه باعث رشد ۷۰ درصدی دانشجویان شد.

تکنیک نقشه ذهنی یا مایند مپ

این تکنیک، یکی از ساده‌ترین تکنیکهای کاربردی برای تخلیه افکار نامنظم، تقویت حافظه، یادگیری تصویری مطالب، برنامه‌ریزی و تصویرسازی برنامه‌های کوتاه و حتی بلندمدت است.

نقشه ذهنی یا مایند مپ (mind map) که با نام درخت حافظه یا نمودار درختی هم شناخته می‌شود، ساختاری تصویر گونه و درختی دارد و برای ارتباط چند موضوع مرتبط با هم استفاده می‌شود.

تونی بوزان اولین بار ایده استفاده از نقشه ذهنی را در سال ۱۹۷۳ به‌عنوان بنیان‌گذار این تکنیک مطرح کرد.

یکی از کاربردهای نقشه ذهنی نظم بخشیدن به افکار پراکنده در طبقه‌بندی‌هایی مجزا و یکپارچه است. در این روش با رسم نمودار درختی موضوع در مرکز و عنوان‌ها در شاخه‌ها قرار می‌گیرد.

کاربرد دیگر این تکنیک تسهیل در به خاطر سپاری موضوعات با حجم بالای اطلاعات است.

از کاربردهای دیگر این تکنیک می‌توان به تصویر کشیدن ایده‌های هدف‌گذاری شده و زیرمجموعه‌های آن اشاره کرد، به‌طوری‌که یک ایده یا هدف در قلب نمودار قرارگرفته و با گذر زمان به شاخ و برگ آن اضافه می‌شود تا به جایی رسیده که درخت تنومند آماده باروری و استفاده ذهنی می‌باشد.

قانون‌های ساده‌ی زیر می‌تواند به بهره‌وری بیشتر از این تکنیک کمک کند:

استفاده از رنگ‌بندی مختلف در هر شاخه، تصویرسازی مرتبط با موضوع (نقاشی)، نوشتن مطالب روی خطوط، شاخص کردن هر زیرشاخه با نشانه‌گذاری برای تمایز کلمه‌های اول هر شاخه.

نکته قابل‌توجه دیگر، طراحی ساده توسط خود شخص و حتی بدون دسترسی به کامپیوتر است که در لحظه و هر جا این امکان را با داشتن فقط یک قلم و کاغذ برای ما ایجاد می‌کند.

این تکنیک یکی از قوی‌ترین تکنیک‌های یادداشت‌برداری است که در حفظ مفاهیم و به یادآوری سریع و انتقال اطلاعات از حافظه کوتاه‌مدت به بلندمدت و حافظه کاری شما، بسیار کارآمد و مفید خواهد بود.

 نقشه ذهنی و کاربردهای آن

نقشه ذهنی برای انواع کارها و ایده‌های مختلف، قابل پیاده‌سازی است. چه بخواهید مهمانی بزرگی برپا کنید و یا اینکه بخواهید ایده جدیدی را در کسب‌وکارتان بررسی کنید، می‌توانید از نقشه ذهنی استفاده کرده و نتایج شگفت‌انگیزش را ببینید.

یکی از کاربردهای نقشه ذهنی، انتقال طرح‌ها و ایده‌های ذهنی‌مان به دیگران است.
خیلی از اوقات ایده‌های خوبی در مورد یک موضوع مشخص در ذهن داریم ولی نمی‌توانیم آن‌طور که مناسب است، آن‌ها را به دیگران منتقل کنیم؛ با کمک نقشه ذهنی به‌راحتی و به‌سرعت می‌توان این کار را انجام داد.

نقشه ذهنی کمک می‌کند که زوایای دیده نشده در طرحی که در ذهنمان داریم، هویدا شوند. همین‌طور وقتی از نقشه ذهنی استفاده می‌کنیم، ممکن است به این نتیجه برسیم که طرح ما آن‌قدرها هم که خودمان فکر می‌کردیم بزرگ و ترسناک نیست!

در مبحث مدیریت زمان، یکی از مواردی که مطرح می‌شود این است که: «ذهن محل تولید ایده‌هاست و نه نگهداری آن‌ها» و بیان می‌شود که باید ایده‌ها، فکرها و هر چیزی که ذهنمان را مشغول کرده است، روی کاغذ پیاده‌سازی کنیم تا بتوانیم برای آن‌ها فکری بکنیم؛ و اینجا بازهم نقشه ذهنی یکی از ابزارهای مفیدی است که می‌تواند کارساز باشد.

شاید برای شما هم پیش آمده باشد که بخواهید مطلبی بنویسید؛ متن سخنرانی‌تان را آماده کنید و یا در کلاسی تدریس کنید. معمولاً در این مواقع ذهن ما پر است از ایده‌ها و حرف‌های مختلفی که نیاز به منسجم کردن و نظم دادن دارند. بله درست حدس زدید، بازهم نقشه ذهنی از ابزارهای خوبی است که به داد ما می‌رسد.

چطور از نقشه ذهنی استفاده کنیم؟

یکی از ویژگی های نقشه ذهنی این است که به‌سادگی و با داشتن یک کاغذ و قلم می‌توانید یک نقشه ذهنی خوب تهیه کنید.

کافی است ایده اصلی را در مرکز بنویسید. برای هر موضوع اصلی مربوط به ایده مرکزی، یک شاخه بکشید و موضوع را بنویسید؛ و سپس همین کار را برای موارد فرعی‌تر ادامه دهید. قوانینی هم هست برای اینکه این نقشه ذهنی اثرگذارتر و بهتر شود. مثلاً استفاده از رنگ‌های مختلف، استفاده از تصاویر و … ولی پیشنهاد من این است که خیلی اسیر این قوانین نشوید و شروع کنید.

در زیر یک نمونه‌ی ساده از نقشه ذهنی آورده شده.

ممکن است شما هم مثل ما علاقه‌ای به کشیدن این نقاشی‌ها نداشته باشید. پس روش بعدی، استفاده از نرم افزارهای تخصصی است.

نرم‌افزارهای کشیدن نقشه ذهنی

نرم‌افزارهای مختلفی برای استفاده در کامپیوتر و همین‌طور اپلیکیشن های موبایلی وجود دارد.

برای استفاده در موبایل و تبلت، بسته به سیستم‌عاملی که دارید، می‌توانید با جستجوی کلمه کلیدی «mind map» به اپلیکیشن های خوبی دسترسی پیدا کنید.

در کامپیوتر و سیستم‌عامل ویندوز، معروف‌ترین نرم‌افزارها FreeMind، Xmind و FreePlane هستند که به‌صورت رایگان هم کار می‌کنند.

نرم‌افزار کامل دیگری که برای رسم نقشه‌های ذهنی توصیه می‌کنیم، مایند جنیوس است که از لینک زیر قابل دانلود است:

دانلود نرم افزار نقشه ذهنی Mind Genius

نحوه کار کردن با نرم افزار نقشه ذهنی Free plane :

اصول کار کردن با همه نرم افزارهای نقشه ذهنی مشابه هم است. ما در اینجا نرم‌افزار FreePlane را که بسیار ساده است، معرفی می‌کنیم.

می‌توانید نرم‌افزار را به رایگان و از لینک مقابل دانلود بفرمایید: دانلود رایگان نرم‌افزار FreePlane

بعد از نصب، محیط نرم‌افزار چیزی شبیه تصویر زیر است.

در این صفحه، یک دموی اولیه آمده است که چه طرح‌ها و الگوهایی را می‌توانید با این نرم‌افزار ایجاد کنید.

ممکن است اولش کمی پیچیده به نظر برسد، ولی کمی که با هم جلو برویم، می‌بینید که ساده، کارآمد و دوست‌داشتنی خواهد بود.

برای کشیدن نقشه ذهنی، از کجا شروع کنیم؟

از منوی بالای سایت، File و بعد new map را کلیک کنید تا یک صفحه خالی برایتان باز شود.

یک کادر در وسط یک صفحه خالی هویدا می‌شود که محل نوشتن ایده اصلی شماست. روی کادر دو بار کلیک کنید تا امکان ویرایش کردن را پیدا کنید؛ و حالا عنوان ایده‌تان را بنویسید.

ما می‌خواهیم یک نقشه ساده از فعالیت‌های اصلی خودمان بکشیم. پس نوشتیم «مدیران ایران» .

حالا باید شاخه سمت راستی (محصولات) را درست کنیم. کلید اینتر را فشار دهید و در شاخه جدید ایجادشده بنویسید محصولات و بازهم اینتر بزنید.

هنگامی‌که شاخه محصولات فعال است، برای درست کردن شاخه‌ی جدید به‌عنوان فرزند محصولات، باید دکمه‌ی insert را در صفحه‌کلیدتان فشار دهید. شاخه‌ای جدید ایجاد می‌شود و می‌توانید بنویسید پکیج‌های سالیانه.

Node، والد، فرزند، برادر:

به هر قسمتی که برای نوشتن ایجاد می‌شود، یک node می‌گویند. مثلاً محصولات یا پکیج‌های سالیانه یک «نُود» هستند.

مانند شجره‌ی خانوادگی، نودهای بالاتر، والد خوانده می‌شوند و نُودهایی که زیر آن‌ها تشکیل می‌شوند، فرزند.

همچنین چند فرزند که در یک رده هستند، با هم نسبت برادری (یا خواهری!) دارند.

این نام‌گذاری‌ها برای این است که بهتر بتوانیم با هم در مورد نقشه ذهنی‌مان صحبت کنیم.

برای اضافه کردن انواع نُود، می‌توانید از منوی بالا، edit، new node و بعد هر نوعی را که خواستید انتخاب کنید. حتی می‌توانید یک node جدا ایجاد کنید که ربطی به درختواره‌ی فعلی شما ندارد.

حالا همین‌طور که نُود پکیج‌های سالیانه را تشکیل دادید، بازهم می‌توانید اینتر بزنید و در شاخه جدید که در جایگاه برادر شاخه‌ی قبلی است، بنویسید دانلود و همین‌طور ادامه دهید.

جابجا کردن نودها:

ممکن است از چیدمان نودها راضی نباشید، می‌توانید آن‌ها را با ماوس بگیرید و در جایی که می‌خواهید رها کنید تا جابجا شوند. همچنین می‌توانید با کمی بالا و پایین کردن نُودها، فضای بیشتری را به نُودهای دیگر بدهید.

زیبا و جذاب کردن:

روی یکی از نُودهایی که می‌خواهید کلیک کنید و حالا می‌توانید یکی از آیکون‌هایی که در سمت چپ قرارگرفته‌اند را بزنید تا کمی به نقشه شما رنگ و بویی متفاوت و جذاب بدهد.

اتصال دو نُود به یکدیگر:

شما می‌توانید نودها را با فِلِش یا خط‌چین به همدیگر متصل کنید. برای این کار ضمن نگه‌داشتن کلید ctrl در صفحه‌کلید، دو نُود را انتخاب کنید و سپس کلیک راست کنید. از منویی که باز می‌شود، گزینه connect را انتخاب کنید. بلافاصله یک فلش رسم می‌شود. با کلیک راست روی آن، می‌توانید رنگ و نوعش را تغییر دهید؛ و یا روی آن چیزی بنویسید.

لینک دادن:

اگر بخواهید، می‌توانید کاری کنید که با کلیک بر روی node های شما به یک نُود دیگر و یا یک صفحه‌ی اینترنتی متصل شد. برای این کار، روی نُود موردنظر راست کلیک کنید و از منویی که باز شده، گزینه link و سپس برحسب ضرورت، گزینه اول یا دوم را انتخاب نمایید.

امنیت:

شاید بخواهید کسی به غیر از شما به نقشه ذهنی‌تان دسترسی نداشته باشد. پس باید روی آن رمز بگذارید. از منوی بالا، tools و بعد password protection را انتخاب کنید. می‌توانید در این قسمت رمزی را انتخاب و یا رمز قبلی را حذف کنید.

خروجی:

همه‌ی این کارها را انجام دادیم که در آخر یک نقشه‌ی ذهنی ِ خوب و قابل‌ارائه به دیگران داشته باشیم. پس باید بتوانیم یک خروجی مناسب از آن بگیریم.

از منوی file، export map را انتخاب کنید. یک مسیر و یک نام مناسب برای ذخیره انتخاب کنید و همین‌طور نوع خروجی‌ای که مدنظر دارید را هم تعیین کنید. اگر در نقشه ذهنی، از کلمات فارسی استفاده کرده باشید، با بیشتر فرمت‌ها ناسازگاری به وجود می‌آید، پس شاید بد نباشد خروجی عکس (.jpg) را هم امتحان کنید.

یادتان باشد حتماً فایل را هم با فرمت اصلی برنامه (.mm) ذخیره کنید که بعداً بتوانید راحت آن را ویرایش کنید.

نقشه ذهنی ما الآن این شکلی شده است:

پیشنهاد آخر:

ما در مجموعه مدیران ایران، قبل از اجرای هر طرح یا دوره آموزشی، ابتدا نقشه ذهنی آن را می‌کشیم.

برای آموزش حرفه‌ای و کاربردی‌تر در مورد نقشه ذهنی، می‌توانید به دوره آموزشی «نقشه ذهنی» مراجعه بفرمایید.