پارادایم برنامه ریزى مانع توسعه است .

پارادایم برنامه ریزى مانع توسعه است .

پارادایم برنامه ریزى که بر اصل علیت ، خطى دیدن تحولات اجتماعى و اقتصادى ، و اصل قطعیت بنا نهاده شده است بر خلاف انتظار عمومى که آن را عامل توسعه میدانند ، در اصل مانع توسعه است . سه اصل بالا به ما این اصل مهم را دیکته میکند که میتوان آینده را طراحى کرد. از همین منظر برنامه شکل میگیرد و عزمى پرهزینه براى تحقق اصول و راهبردهاى آن در جامعه به وجود مى آید. برنامه در نهایت استراتژى هاى  ملى را از درون خود استخراج میکند و آن را براى اجرا به کانون هاى اجراى برنامه میفرستد.

جدا از نتایج برنامه هاى اجرا شده در سازمانها ، شرکت ها و کشورهاى مختلف ، نکاتى مهم قابل ذکر است که برنامه را از عامل به مانع توسعه تبدیل میکند.
مهمترین این نکات یکى این است که یک سیاست و یا استراتژى درست است که بر اساس نیت و اراده سیاستگذار اعمال مى شود، ولى از نظر هیچ کسى قابلیت ردگیرى ندارد. مثلا مطالعات و بررسى هاى اقتصادى نشان میدهد که اثر اجراى پروژه ها ، سیاستها و یا استراتژى هاى اقتصادى قابل پیش بینى نیست و یکى از دلایل آن هم “پدیدار شدگى ” emerging این تحولات است . تحولات ناشى از سیاستها به راحتى قابلیت ردگیرى ندارد و گاهى اوقات اتفاقاتى مى افتد که از نگاه سیاستگذار کاملا پوشیده بوده است و به همین جهت غیر قابل پیش بینى اند.
نکته دوم این است که وقتى دو سیاست با هم اجرا مى شوند( که در برنامه ها چندین سیاست با هم اجرا مى شوند) از تداخل آنها پدیده هایى پدیدار emerge مى شوند که با نتیجه اجراى انفرادى آنها متفاوت خواهد بود. باز ما با پدیده غیر قابل پیش بینى و در نتیجه “برنامه ناپذیر ” مواجه هستیم .
نکته سوم این است که اگر به این اصول اعتقاد داشته باشیم ، ابتدا یک سیاست یا استراتژى باید اجرا شود و نتایج آن پدیدار شود که بتوان با آگاهى و قدرت بیشترى استراتژى بعدى را اجرا کرد. بنابراین همزمانى پروژه ها بى معنى و حداقل ناموثر مى شود. در حالیکه برنامه مجموعه اى از سیاستها و استراتژى هاى موازى و همزمان است . همین حرکت موازى و همزمانى سیاستها و پروژه ها یکى از قفل هاى جدى برنامه ریزى است .
بر این اساس وقتى برنامه به نتیجه نمیرسد خیلى زود به نتیجه میرسیم که بد تدوین شده است و یا بد اجرا شده است . در حالیه شکست برنامه ها نه در تدوین آنها است و نه در مشکل اجراى آنها . مشکل برنامه ها در نفس خود برنامه است که مبتنى بر مفروضاتى نوشته و اجرا مى شود که در اساس این نوشته ها با واقعیت انطباق ندارد. در نتیجه هر برنامه اى با هر دقتى که نوشته شود از قبل محکوم به شکست است . برنامه هاى پنجساله هم شکل خاصى از پارادایم برنامه ریزى است .

مرتضى ایمانى راد
٢٣ اسفند ١٣٩۴

مدیران ایران