چگونه ژاپن زلزله و سونامی را مدیریت کرد؟

زلزله ژاپن

زلزله ٩ ریشتری ١١ مارس سال ٢٠١١ ژاپن شدیدترین زلزله طی ١۴٠‌سال اخیر این کشور و پنجمین زلزله در لیست بزرگترین زلزله‌ های تاریخ بوده است وعلاوه ‌بر این‌که هزاران کشته برجا گذاشت، تمامی فعالیت‌های طبیعی در شهرهای مختلف این کشور را نیز فلج کرد. این زلزله که به مدت ۵ دقیقه ادامه داشت ویرانی‌های بسیاری را در تأسیسات زیربنایی، پالایشگاه‌های نفتی، کارخاه های مختلف، نیروگاه‌ها و ایجاد آتش‌سوزی در مناطق مختلف این کشور در پی داشت.

از سوی دیگر پس از این زلزله شدید در سواحل شمال ژاپن امواج سونامی وارد این مناطق شد. تسونامی موجب مهاجرت ٣٠٠‌هزار نفر در منطقه توهوکو ژاپن ، کمبود آب و غذا و دارو، سوخت و پناهگاه برای نجات‌یافتگان شد. در این میان ١۵‌هزار و ٨٩١ مرگ تأیید شد. در واکنش به بحران، درحالی‌که بسیاری از کشورها، تیم‌های جست‌وجو و نجات خود را برای پیداکردن بازماندگان فرستاده بودند، دولت ژاپن، نیروهای دفاعی خود را بسیج کرد. سازمان‌های کمک‌رسانی در ژاپن و سراسر جهان نیز برای کمک به صلیب‌سرخ ژاپن، با اهدای یک‌میلیارد دلار، واکنش نشان دادند. مشکلات و تبعات اقتصادی به وجود آمده، شامل اثرات کوتاه‌مدت، مثل تعلیق و تعطیلی کارخانه‌های صنعتی و مشکلات بلندمدت، شامل هزینه ساخت‌وساز که ١٢٢‌میلیارد دلار تخمین زده شد، بود. مشکل دیگری که به تبع تسونامی ایجاد شد، آسیب جدی به نیروگاه اتمی فوکوشیما بود که سبب انتشار شدید تشعشعات رادیواکتیو و خطرات طولانی‌مدت زیست‌محیطی شد و نیاز به پاکسازی گسترده داشت.

روزنامه شهروند با اشاره به بحران انسانی این تسونامی در یکی از گزارش هایش می نویسد: تسونامی و زمین‌لرزه ٢٠١١ توهوکو موجب جابه‌جایی تعداد زیادی از افراد شد. تعداد افراد مهاجر، تا ٢۶ ژانویه ٢٠١٢، ٣۴١‌هزار و ۴١١ نفر بود. بعضی از افرادی که نجات پیدا کرده بودند، در پناهگاه‌ها، یا در فرآیند تخلیه ساختمان‌ها، به‌خاطر زلزله جان‌شان را از دست دادند. بسیاری از پناهگاه‌ها، مواد غذایی لازم را در اختیار نداشتند و به لحاظ پزشکی، به‌طور کافی مجهز نبودند.

کمبود سوخت، باعث مختل شدن عملیات نجات شد. در اولین هفته بعد از زمین‌لرزه، منابع غذایی، آب و دارو به‌ دلیل کمبود سوخت و شرایط آب‌وهوایی، با مشکل مواجه و رساندن این منابع به نیازمندان، مختل شد.برای افرادی که خانه هایشان را تخلیه نکرده بودند غذا محدود بود و تا اواخر ماه مارس، تنها یک وعده غذایی در اختیار آنها قرار می گرفت.

در آن زمان، نیاز زیادی به اسکان موقت بود، چراکه به‌خاطر شرایط بهداشتی ضعیف، دولت ژاپن مجبور بود افراد را از پناهگاه‌های بزرگ خارج کند. اسکان در خانه‌های موقت، خوب پیش رفت. در انتهای مارس، ٨٨٠٠ واحد موقت در «ایویت»، ١٠‌هزار در «میاگی» و ١٩‌هزار در «فوکوشیما» طراحی شده بود.

در انتهای ماه جولای ٢٠١١، تعداد افرادی که خانه‌هایشان را تخلیه کرده بودند، به بیش از ٨٧‌هزار نفر رسیده بود. گرچه از میان آنها، ١٢‌هزار نفر در پناهگاه‌های عمومی و حدود ٢٠‌هزار نفر در مسافرخانه‌ها و هتل‌ها اسکان داشتند. بیش از ۴۶‌هزار واحد اسکان موقت ساخته شد و افراد را در آن‌جا اسکان دادند، یعنی حدود ٨٨‌درصد از آنچه پیش‌بینی شده بود.

حوادث هسته‌ای زلزله :

حادثه و بحران اتمی نیروگاه دایچی فوکوشیما در ‌سال ٢٠١١، بدترین اتفاق اتمی در ٢۵‌سال گذشته بود که موجب جابه‌جایی و آوارگی ۵٠‌هزار خانواده بعد از انتشار مواد رادیواکتیو به هوا، خاک و دریا شد.

پس از زلزله ٩ ریشتری، نیروگاه فوکوشیما دایچی از شبکه برق جدا شد و با ژنراتورهای دیزلی که مدار خنک‌کننده آب اطراف مخزن رآکتورها را تغذیه می‌کند به کار خود ادامه داد. در ساعت ٢٧: ١۵ به وقت محلی، ژنراتورهای دیزلی فوکوشیما از اثر ٧ سونامی که ارتفاع امواج آنها حداکثر به ١۵ متر می‌رسید خارج از استفاده شدند. عصر همان روز، دولت ژاپن با اعلام حالت فوق‌العاده هزاران نفر از مردمی را که در شعاع سه کیلومتری از نیروگاه زندگی می‌کردند از منطقه بیرون برد. در ١٢ مارس ٢٠١١، دولت ژاپن دستور تخلیه مناطق مسکونی تا شعاع ١٠ کیلومتری از نیروگاه هسته‌ای فوکوشیما دایچی و فوکوشیما داینی را صادر کرد.

به‌دنبال زلزله ، تسونامی و خرابی سیستم‌های خنک‌کننده نیروگاه اتمی اول فوکوشیما و مسائل مربوط به تأسیسات هسته‌ای در ژاپن در ١١ مارس ٢٠١١، شرایط اضطراری اتمی اعلام شد. دولت با مشاهده تششعات ایزوتوپ‌های رادیواکتیو، تخلیه مناطق مسکونی تا شعاع ٢٠ کیلومتری را اعلام کرد. این اولین باری بود که شرایط اضطراری اتمی در ژاپن اعلام می‌شد و ١۴٠‌هزار نفر در ٢٠ کیلومتری اطراف نیروگاه، آن منطقه را تخلیه کردند. انفجار و آتش‌سوزی نیروگاه، نه‌تنها موجب انتشار تشعشعات رادیواکتیو در سطح خطرناکی شد، بلکه موجب سقوط بازار سهام و وحشت مردم از خرید مواد غذایی شد.

در واکنش به ترس گسترده نسبت به آلودگی اتمی، انگلستان، فرانسه و برخی کشورهای دیگر، به اتباع خود در توکیو توصیه کردند که این شهر را ترک کنند. این اتفاق در ژاپن، تمام توجهات را به این موضوع جلب کرد که دولت‌ها در طراحی برنامه‌های اتمی و استانداردهایشان، تجدیدنظر کنند.

در آوریل ٢٠١١، آب همچنان به رآکتورهای آسیب‌دیده اتمی ریخته می‌شد تا میله‌های سوخت درحال ذوب‌شدن خنک شوند. «جان پرایس»، عضو سابق بخش ایمنی شرکت اتمی بریتانیا، گفته بود که «ممکن است برداشتن ایمن میله‌های سوختی درحال ذوب شدن نیروگاه هسته‌ای فوکوشیما، تا ١٠٠‌سال نیز به طول بیانجامد.»

دولت در ١٧ مارس، ترتیبی داد تا بالگردهای نظامی آب دریا را روی یکی از واحدهای نیروگاه تخلیه کنند تا دمای آن را پایین بیاورند.

مشکلات برای ثبات نیروگاه اتمی فوکوشیما یک، نگرش افراد به نیروی اتمی را بدبین کرد. در ژوئن ٢٠١١، بیش از ٨٠‌درصد ژاپنی‌ها می‌گویند که آنها با نیروی اتمی مخالف هستند و نسبت به اطلاعات دولت در مورد تشعشعات رادیواکتیو، بی‌اعتمادند. بحران فوکوشیما تا جایی پیش رفت که ممکن بود به‌خاطر افزایش تعداد مخالفان و مقامات محلی، دولت اجازه راه‌اندازی مجدد رآکتورهایی که بررسی‌های ایمنی آنها انجام شده است را هم نداشته باشد.

تبعات اقتصادی این زلزله چه بود؟

به‌دنبال زلزله، بعضی از تحلیلگران اقتصادی، پیش‌بینی کردند که هزینه کل بازیابی، ممکن است به ١٢٢‌میلیارد دلار برسد، درحالی‌که در ١٢ آوریل ٢٠١١، دولت ژاپن، تنها خسارت وارد‌شده را ٣٠٠‌میلیارد دلار تخمین زد.

منطقه توهوکو شمالی، با داشتن کارخانه‌های خودرو و نوشیدنی، که بیش از هر منطقه دیگری آسیب‌دیده بود، باعث پایین آوردن تولید ناخالص داخلی به اندازه ٨‌درصد شد. منطقه میاگی نیز با داشتن کارخانه‌های تولیدی و صنعتی، شیمیایی و الکترونیک، باعث پایین آمدن ١,٧ درصدی تولید ناخالص داخلی شد.

سونامی، تقریبا به ٢٣‌هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی، خصوصا شالیزارهای برنج آسیب زد. نمک باقی‌مانده از آب دریا می‌تواند تا حد زیادی، محصولات برنج را برای سال‌ها، دچار آسیب کند. از بین رفتن این زمین‌ها و شالیزارها، موجب پایین آمدن ٣-۴‌درصدی تولید برنج در سراسر ژاپن شد. تقریبا ۴,٣٧ میلیون جوجه مرغ در قسمت‌های شمالی ژاپن به دلیل زلزله که موجب اختلال در تأمین خوراک آنها شد، از بین رفتند.

وظایف مدیریت بحران ژاپن هنگام وقوع زلزله :

به‌طورکلی هنگام بروز فاجعه در ژاپن، دو ارگان اتاق بحران (CAO) به ریاست نخست‌وزیر و آتش‌نشانی (FDMA) مدیریت بحران را برعهده دارند. سازمان‌هایی نظیر پلیس مسئولیت حمل‌ونقل و ترافیک را برعهده می‌گیرند و وزارت بهداشت و رفاه و وزارت کشاورزی و تغذیه تحت فرمان ارگان‌های اصلی فعالیت می‌کنند. نهاد آتش‌نشانی یکی از تخصصی‌ترین نیروها برای امدادرسانی به شهروندان ژاپنی هنگام وقوع بلایای طبیعی به‌شمارمی‌آید، اما به دلیل محدود بودن شمار نیروها و تجهیزات این نهاد، برخی دیگر از سازمان‌های ژاپنی نیز اقدام به تشکیل نیروهای ویژه در این زمینه کرده‌اند. سازمان پلیس ژاپن یکی از این نهادهای دولتی است که با تشکیل تیم تخصصی امدادرسانی در داخل این سازمان، هنگام بروز بلایای طبیعی نقش مهمی را در عملیات امدادرسانی ایفا می‌کند. ارتش ژاپن نیزعلاوه بر تأمین امنیت به‌خصوص مراکز و تأسیسات حساس و حیاتی، در امر عملیات جست‌وجو با تشکیل تیم‌های تخصصی و لوازم لازم به سایر نیروهای امدادی کمک می‌کند. از دیگر نهادهای غیردولتی که در زمینه کمک‌رسانی در امدادونجات، جست‌وجو و… فعال بوده و دولت را یاری می‌کنند، گروه‌های داوطلب مردمی هستند که از قبل توسط نهادها و سازمان‌های خصوصی تشکیل و سازماندهی شده و آموزش دیده‌اند.

وظایف مدیریت بحران ژاپن پس از وقوع زلزله :

از مهم‌ترین اقدامات ضروری بعد از وقوع زلزله، بازسازی و تعمیر زیرساخت‌ها و تأسیسات اصلی و حیاتی مناطق به‌خصوص آب، برق، گاز و ارتباطات است که در این زمینه اتاق بحران دولت ژاپن با تأمین بودجه و اعتبارات و ابلاغ به دستگاه‌های دولتی درصدد رفع این مشکلات است. شرکت‌های بیمه‌ای و همچنین دولت نسبت به برآورد خسارت و جبران آن به مردم و سازمان‌ها و از طرفی اعطای وام‌های بازسازی و زلزله مردم را در جهت ایجاد و بازسازی ساختمان‌های مسکونی کمک می‌کنند. دولت ژاپن با استفاده از گروه‌های داوطلب مردمی، رسانه‌ها و متخصصان روانشناسی در امر کاهش اثرات روحی و روانی زلزله و ایجاد شور و نشاط اجتماعی اقدامات لازم را به‌عمل می‌آورد. دولت با استفاده از متخصصان و وزارتخانه‌های مرتبط با حوزه بحران، نسبت به برآورد میزان خسارات اقتصادی و مالی وارد شده و اقدام می‌کند و با اتخاذ تدابیر لازم از بروز مشکلات و بحران‌های اقتصادی و مالی جلوگیری می‌کند.

اقداماتی که دولت ژاپن انجام داد:

نخست‌وزیر سابق ژاپن، «نائوتو کان» اعلام کرد که دولت، نیروهای دفاعی را به مناطق زلزله‌ زده بسیج کرده است. او از مردم ژاپن درخواست کرد که آرامش خود را حفظ کنند و برای اطلاعات به‌روز، رسانه‌ها را رصد کنند. او همچنین گزارش داد که بسیاری از نیروگاه‌های هسته‌ای به صورت خودکار، از کار افتاده‌اند تا مانع خطرات و انتشار تشعشعات رادیواکتیو شوند. او (نخست‌وزیر وقت) جلسه فرماندهی‌ را در دفتر خود تشکیل داد تا وظایف دولت را برای واکنش به بحران، هماهنگ کند.

پناهگاه‌هایی که به منظور اسکان افراد تعبیه شده بود، با مشکل کمبود آب آشامیدنی، غذا، پتو و وسایل حمام مواجه بودند و دولت ترتیبی داد تا مایحتاج آنها را به هرجایی که نیاز است، بفرستند. بعضی از این مایحتاج از خارج از ژاپن تهیه شد. پایین‌آمدن دمای پناهگاه‌ها، به دلیل اختلال در سیستم‌های الکتریکی و خطوط انتقال گاز، منجر به مشکلات دیگری در پناهگاه‌ها شد.

به‌دنبال زلزله ای که در نیوزلند اتفاق افتاد، ژاپن، یک گروه جست‌وجو و نجات را به آن‌جا فرستاده بود که بعد از زمین‌لرزه ژاپن، آن تیم را فراخواندند. گرچه در ٢٧ مارس ٢٠١١، آژانس پلیس ملی ژاپن اعلام کرد که ١۴ نفر از افسران‌شان، هنگام انجام‌وظیفه، جان خود را از دست داده‌اند و بعد از آن نیز، ١۶ نفر از افسران، مفقود شدند. در ۶آوریل ٢٠١١، ترک ٢٠ سانتیمتری در واحد ٢ پس از ۴ روز تعمیر شد تا از انفجار احتمالی، جلوگیری شود. سازمان ملل‌متحد اعلام کرد که قادر به پیش‌بینی عواقبی که حادثه هسته‌ای ژاپن برای سلامت عمومی به بار خواهد آورد، نیست.

دولت ژاپن در ١۴ آوریل ٢٠١١، هیأتی مشورتی متشکل از افراد معروف در مدیریت بحران تشکیل داد و نام این هیأت را «شورای مرکزی مدیریت بحران» نام نهاد و رئیس این شورا را آقای «ماکوتو یوکیب»، رئیس آکادمی ملی دفاع ژاپن قرار داد. وزیر مدیریت بحران به‌عنوان مسئول اقدامات ویژه موضوع تعیین شد و قرار شد مدیرکل مدیریت بحران دفتر کابینه نیز با انجام برنامه‌ریزی و هماهنگی در مورد سیاست‌های پایه‌ای کاهش ریسک و نیز مقابله با بحران‌های بزرگ با وزیر مدیریت بحران همکاری کند. وزیر مدیریت بحران هنگام رویداد بحران، مسئول جمع‌آوری اطلاعات و انجام اقدامات اضطراری دیگر است.

این شورا، اولین مجموعه پیشنهادات خود را برای در نظر گرفتن بودجه و اقدامات کامل، به دولت ارایه داد. این هیأت، قانون اضطراری‌ را تصویب کرد که طی آن، دولت موظف شد طرحی را تهیه کند تا ٢,۵ میلیون تن از باقیمانده‌ها و آوار و مخروبه‌های ایالت فوکوشیما را پاکسازی کند؛ چراکه تشعشعات رادیواکتیو، در آن منطقه گسترش پیدا کرده بود. بسیاری از جوامع و مناطق ساحلی در ژاپن، به سرعت شروع به تقویت و بازنگری و بازسازی سیستم‌های دفاعی در مقابل تسونامی کردند و طرح‌هایی را برای عکس‌العمل در مقابل بلایا، آماده کردند.

یکی از مهم‌ترین اقداماتی که «شورای طراحی بازسازی در واکنش به زمین‌لرزه ژاپن» انجام داد، تشکیل گروه‌هایی برای بررسی میزان تشعشعات اتمی در سراسر منطقه مشکوک به تشعشعات اتمی بود. آنها با دستگاه‌های تشعشع‌سنج، به خانه‌های مردم می‌رفتند و تا شعاع ٣٠ کیلومتری، تک‌تک مناطق و خانه‌ها را بررسی می‌کردند.

یک‌سال پس از فاجعه، دولت هیأتی را تشکیل داد تا اثرات تششعات روی سلامت مردم را بررسی کنند و تا آن زمان، هیچ مرگی که با فعالیت این نیروگاه هسته‌ای ارتباط مستقیم داشته باشد ثبت نشده بود.

در مارس ٢٠١٢، دولت محلی توکیو، فرمانی را برای کارمندان صادر کرد و از آنها خواست که مواد غذایی، آب و منابع ضروری را در محل کار خود، ذخیره کنند. فرمانی که در اول آوریل ٢٠١٣ نتایج مثبت آن را دیدند.

به نقل از قرارگاه پدافند پرتوی

مدیران ایران